معمای آلودگی 

مدیر کل دفتر پایش فراگیر محیط زیست: وارونگی دما مشخص‌ترین علت آلودگی کلانشهرهای ایران است احتمال دارد که کارخانجات شهرهای صنعتی به مصرف مازوت روی آورده باشند.

پیام ما – هرچه به فصل سرد سال نزدیک می‌شویم، نقطه‌های قرمز رنگ روی نقشه پایش آلودگی هوای شهرهای ایران پرتعداد می‌شود. نقطه‌هایی که به زبان رنگ به شهروندان می‌فهمانند که هوای شهرها در وضعیت ناسالم قرار دارد. آمارها می‌گویند که دیروز دست کم ساکنان 9 شهر ایران هوای آلوده تنفس کردند. نام شهرهای اهواز، کرج، اصفهان، اراک و تهران در میان اسامی شهرهای آلوده ایران همواره تکرار می‌شود. ساکنان شهرهای بزرگ و صنعتی همزمان با موسم پاییز به تنفس هوای آلوده عادت کردند، درحالی‌که احتمالا نمی‌دانند علت استشمام این هوای آلوده در تمام این روزها چه بوده است.

هلنا کعبی، مدیرکل، دفتر پایش فراگیر محیط زیست معتقد است که علت اصلی آلودگی هوای این روزهای شهرهای بزرگ، پدیده اینورژن یا همان وارونگی دماست. پدیده‌ای طبیعی که برخلاف حالت عادی با افزایش ارتفاع، دما بیشتر نمی‌شود و در لایه‌های پایینی جو، دمای هوا کمتری احساس می‌شود. او به «پیام ما» می‌گوید: «وارونگی دما یک علت مشخص و کلی برای آلودگی هوا در بیشتر شهرهای ایران است اما دلایل دیگر آلودگی در همه شهرها مشابه هم نیست.» او معتقد است که اقلیم یکی از عوامل اصلی در تعیین وضعیت هوای شهر است: «به طور مثال در شهری مانند اصفهان که تبادل هوایی با نقطه دیگری ندارد، این آلودگی اتفاقی معمول است.» کعبی می‌گوید که اوضاع در شهرهای صنعتی کمی متفاوت‌تر است. به طور مثال شهری مانند اراک امروز بیست و دومین روز آلوده‌اش را پشت سر می‌گذارد. همانگونه که علیرضا محرابیان، رییس مرکز پایش آلودگی هوای اداره کل حفاظت محیط زیست استان مرکزی در گفت‌وگو با ایسنا آن را تایید کرده بود و گفته بود که پایداری هوا و اینورژن باعث آلودگی هوای این شهر شده است. کعبی می‌گوید گاهی کارخانجات در شهرهای صنعتی به مصرف سوخت مازوت روی می‌آورند که این خود می‌تواند دلیلی باشد برای افزایش آلاینده‌های هوا. فرآیندی که اگر اتفاق بیفتد، از قبل اطلاع رسانی می‌شود.

منابع متحرک آلاینده تهرانی

نام تهران در سال‌های اخیر به نام آلودگی هوا گره خورده است، علت‌های آلودگی هوا در این کلانشهر هم مانند سایر کلانشهرهای دنیاست. حسین شهیدزاده، مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران اما روز گذشته اعلام کرده بود که آلودگی هوای تهران یک عامل بزرگ دارد و آن هم «موتورسیکلت‌ها»، «خودروهای دیزلی» و «خودروهای بنزینی فرسوده» هستند که در جای جای شهر مشاهده می‌شوند. منابع متحرکی که نامش همواره تکرار شده اما تاکنون برنامه دقیقی برای از بین رفتن آن‌ها مشاهده نشده است.

نیشکر و پسماند اهواز، هوا را آلوده می‌کنند

نقاط زرد و نارنجی در استان خوزستان در روزهای قبل پرتعداد بودند. ایستگاه نادری اهواز روز گذشته در وضعیت خطرناک قرار داشت. کعبی می‌گوید، ترافیک و تردد خودروها در ایستگاه نادری معمولا هوای این ایستگاه را در وضعیت ناسالم قرار می‌دهد. روز گذشته اما غلام‌رضا شریعتی استاندار خوزستان در اولین جلسه کارگروه شرایط اضطراری آلودگی هوای سال 99 گفته بود که چند عامل در افزایش آلاینده‌های خوزستان موثرند. نخستین عامل فعالیت صنایع نیشکر در شش شهرستان خوزستان است. او به ایسنا گفته بود: «سال‌های قبل تاکید کردیم که برداشت نیشکر سبز در دستور کار شرکت‌های کشت و صنعت نیشکر قرار گیرد و با اقدامات جدید بنا بود که برداشت سبز از مزارع نیشکر افزایش پیدا کند. اکنون برداشت ۳۰ درصدی نیشکر به صورت برداشت سبز، واقعا رقم قابل قبولی نیست و باید افزایش پیدا کند؛ به ویژه برای شرکت نیشکر دهخدا که نزدیک به شهر اهواز قرار دارد.» او همچنین گفته بود که «در سال گذشته، ۳۰۰ هزار تن نیشکر تولید شد که شامل ۳ میلیون تن نی بود. امسال قرار است ۶۰۰ تن برداشت شود که شامل ۷ میلیون تن نی است که ۷۰ درصد از این مقدار یعنی ۵ میلیون تن نی سوزانده می‌شود که این رقم بالایی است و واقعا به شرایط زیست محیطی استان خوزستان آسیب وارد می‌کند. حتما باید صنعت نیشکر متناسب با افزایش تولید، به محیط زیست نیز توجه جدی کند.»

یکی دیگر از دلایلی که شهروندان خوزستانی آن را متهم ردیف اول آلودگی هوای خوزستان می‌دانند، سایت دفن پسماند صغیره اهواز است که شهرداری اهواز همواره آن را از لیست متهمان خارج می‌کند. شریعتی می‌گوید: «شهرداری اهواز یک هفته وقت دارد که در خصوص سایت صفیره برنامه‌ای ارائه دهد. شرکت نفت و گاز کارون نیز یک هفته وقت دارد که برنامه ارائه دهد.»

برای کاهش آلودگی هوا هیچ اقدام موثری نکردیم

یوسف رشیدی، عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی هم درباره علت آلودگی هوای این روزهای ایران نظر یکسانی با کعبی دارد. او به «پیام ما» می‌گوید: «کشورهایی که فصول مختلفی را در سال تجربه می‌کنند با پدیده اینورژن یا وارونگی دما مواجه هستند، وارونگی دما پدیده طبیعی است، وقتی در کنار این وضعیت تولید آلودگی هم بالا باشد باعث می‌شود که وضعیت آلودگی از حد استانداردش بالاتر رود.»

از نظر رشیدی در سال‌های اخیر اقدامی در راستای کاهش آلودگی هوا در کلانشهرها اتفاق نیفتاده است: «دلیلی ندارد که در تهران میزان آلودگی هوا کاهش پیدا کند، زیرا حدود 3 سال است که بحث اسقاط خودروی فرسوده از کار افتاده است. البته این هم دلیل دارد، زیرا واردات خودرو در کشور وجود ندارد که به تبع آن اسقاط خودروی فرسوده نیز اتفاق بیفتد، اما در این شرایط هم دولت هیچ برنامه‌ای برای خودروهای فرسوده ندارد.»

او معتقد است که کرونا این روزها تمرکز را از روی وسایل حمل و نقل عمومی برداشته است و همین باعث شده تا اغلب افراد دست به استفاده از خودروی شخصی بزنند: «به تمام این نکات باید پایداری هوا و کم شدن بارش را هم اضافه کرد.» به عقیده این استاد دانشگاه تمام این عوامل دست به دست هم دادند تا تولید آلاینده‌ها در شهر افزایش پیدا کند.

رشیدی به یکی از فجایع محیط زیستی در بریتانیا نیز اشاره می‌کند، فاجعه‌ای که به زعم او در لندن کنترل شد.  مه دود بزرگ در سال 1952 اتفاق افتاد. آلودگی هوا و گوگرد  دی اکسید به حدی در هوای لندن پخش شده بود که مه دود غلیظی شهر را فراگرفت و نزدیک به 4 هزار تن در اثر این آلودگی جان خود را از دست دادند و بیش از 100 هزار تن هم بیمار شدند. رشیدی می‌گوید: در لندن از آن سال به بعد تلاش شد تا میزان آلودگی هوا کاهش پیدا کند: «وارونگی دما در بسیاری از نقاط دنیا اتفاق می‌افتد، ملاک آلودگی هوا در شهرها، آلاینده‌های مصنوعی تولید شده است.»

مسئولان ایران اما دوای درد آلودگی هوا در کلانشهرها را بارش‌های پاییز می‌دانند. تنها عاملی که به صورت طبیعی شاید بتواند اندکی از میزان آلاینده‌ها کم کند، باد و بارانی است که از پایداری هوا می‌کاهد. گزارش‌های هواشناسی خبرهای خوشی دارند، بارش‌ها در نوار غربی کشور از امروز آغاز می‌شود و احتمالا بتوانند هوای ایلام و کرمانشاه را که در وضعیت قابل قبولند، پاک کنند.