از لحد رقص کنان برخیزم
از تجربه ی شخصی خودم می گویم بعد از مدتها نمایشی دیدم که هیچ نقش اولی نداشت بی تکلف و ادعا روایت می کرد حادثه ای که چند ماه پیش از سر گذارانده بودیم؛ فاجعه ی منا برخی متاثر شدند برخی به تلافی و جنگ با سعودی ها اندیشیدند، برخی بی خیال از این اتفاق جک ساختند! اما هنرمندان بی حاشیه کرمانی اثر زیبایی خلق کردند. وقتی به تماشای این کار رفتم به گمانم به حج رفته بودم …در منا نرده ها را کشیدند؛ راه ها را بستند و تشنه و بی جان در آفتاب سوزان رهایم کردند…جمعیت زیادی که همراهم بودند، مبهوت و گریان یادشان آمد از زخمی که کهنه نمی شود.
به بهانه ی پرفورمنس منا گفتگو کردیم با استاد مهدی ثانی و دو کارگردانش سید مجتبی میرحسینی، حسام اسدی شکاری که در ادامه می آید:
مهدی ثانی: وقتی پیشنهاد همکاری در پرفورمنس منا به من داده شد دوستان کارهای اصلی را انجام داده بودند از من خواستند (سید میرحسینی و آقای اسدی)گفتار زندگان را بنویسم … سال هاست که به دلیل کسالتم کار نمی کنم، در ضمن این شیوه ها هنوز در سطح ایران به درستی درک نمی شوند! ولی این کار از لحاظ شیوه ی اجرایی به تعالی و والایی رسیده بود. از چند جهت این کار را دوست دارم.
کار اصلا جنبه فرمایشی و برای خوش آمد کسی نبود! پرفورمنس فوق العاده ایست. باید بگویم از همین سالن هایی که پرفورمنس اجرا شده انقلاب ها و دگرگونی ها ایجاد شده است.
خلاقیت مراحلی دارد؛ خالق یک اثر، اول پدیده ی جهان خلقت هستی را می بیند و بعد بخشی را که تاثیر می گذارد و می سوزاند آدم را دنبال می کند تا به شناخت کافی برسد و بعد حتما به ادراک مواجهه می رسد چون این ادراک چیزی از شناخت باقی نمی گذارد و هنرمند آن را به خلوت می برد و خلق می کند. گارسیا مارکز می گوید: شما وقتی که از پدیده ی جهانی مثل یک لیوان آب پرشدید و به ادراک خلاقیت رسیدید این سریز می کند، آن سرریز هنر است. یا این که کبریت بردارید به نخ پیه وجودیتان بزنیذ این روشن می شود که از روشنایی آن دیگران بهره می گیرند آن داغ ترین و سوزنده ترین قطره ای که از نخ وجود شما می چکد این هنر وخلاقیت است.
یک نمایش باید چند جهت داشته باشد تا پذیرفته شود. در مرتبه اول تماشاگر فضا را بپذیرد و ارتباط بگیرد، بعد از ارتباط مخاطب جذب کار شود طوری که بعد از جذبه آن قدر غرق می شود که کلاه از سرش بیفتد هم نمی فهمد… بعد از جذبه هیچ چیز صورت نمی گیرد مگر آن که تاثیر بگیرد.
من از سال 43 کار می کنم. چندین کتاب و نمایشنامه چاپ کردم …در تهران تئاتر و پرفورمنس زیاد دیده ام. در کرمان پرفورمنس پوریا قلی پور را می پسندم ولی پرفورمنس منا از بهترین هاست که تنظیمش در فضاست! فضاست که نظم را ایجاد کرده است.میزانسن هایی که در این کار است آزاد و روان و مستحیل است. نیما یوشیج می گوید: من عاشقم برآن چه رونده است…این کار بوسه ای بر جان شما میزند بزند که داغی اش تا ابد بر دل شما بماند.
سه دهه پیش جوانان ما رفتند غرب تئاتر خواندند… کسانی مثل زنده یاد سمندریان اعتقاد داشت که نمایش هایی مثل نقالی و سیاه بازی را نباید دست زد به همان شیوه ی قدیمی باید اجرا شود! در صورتی که فکر می کنم این ها را باید در میدان نمایش ایرانی آورد و امروزی کرد. من همه ی هنرمندان را دوست دارم کسی که به هنر پا میگذارد پا به وادی معرفت می گذارد و نمی شود دوستش نداشت. ما در این کار سعی کردیم معرفت را بیان کنیم …ببینید حافظ چگونه ماندگار شد. اکثر آیات قرآن تاثیری بر عمق جانش گذاشته است. شنیدم مجتهدی در قنوتش از حافظ می خواند: «از لحد، رقص کنان برخیزم.»
درباره ی واقعه ی منا باید بگویم که این قدر احساسی ام که اشک شاید سیلاب می شد ملت شیعه ی ما به زیارت رفته اند اما در آفتاب سوزان رهایشان کرده اند و نفس شان را بند آوردند. من امیدوارم که مسئولان از تئاتر که نجیب ترین و شریف ترین هنرهاست( مجموعه حس های هنری جهان است) بیشتر حمایت کنند. رفتن به سمت تئاتر شهامتی می خواهد باید والا و شیدا شوی و از تعلقات جهان بگذری به نظر من رمز و راز جاودانگی در معنویت هنر خوابیده است. جوانانی که در این مدت به تماشای این کار آمدند ما را در آغوش کشیدند…. شاید وادارشان کردیم به سمت معنویت گام بردارند.
میرحسینی: آن قدر عمق فاجعه زیاد بود احساس کردم تئاتر نمی تواند جوابگو باشد. جسته گریخته درباره پرفورمنس مطالعه داشتم. هنر مکتب های مختلف دارد، در تئاتر هم زیاد داریم .اگر اشتباه نکنم پرفورمنس بعد از جنگ جهانی دوم شکل گرفت. شیوه ی اجرایی متفاوت که ترکیبی از سبک های متفاوت باشد که روح اعتراض رو به یک مسئله بیان می کرد. مثل جنگ آمریکا و ویتنام که از هنرهای دیگر مثل موسیقی ،نقاشی، مجسمه سازی استفاده می کرد تا مخاطب را درگیر مسئله کند. گاهی بعضی از پرفورمنس ها جنگ را خاتمه دادند. من نسبت به حج که در دین ما سفارش شده ،اعتراض ندارم به عمل مسدود کردن مسیرها اعتراض کردم. در این کار چند تا اِلِمان داشتم. فیگور بدن های لخت و افتاده، مخاطب با کف پایش جنازه را حس کند ، هم چنین خفگی و تشنگی را … نه این که فریب بخورد بلکه درگیر شود.
من که چند سالی است ترک خبر کرده ام. جسته گریخته شنیده بودم که تعداد زیادی از هم وطنای ما در منا جانشان را از دست داده اند. اما دیدن عکس و فیلمی از منا بود(آقای اسدی در اختیارم گذاشت) که در عمق جانم تاثیر گذاشت. همکاری من و آقای اسدی با شرح وظایف همراه بود. به این صورت که طراحی میزانسن و دکور و بازیگردانی به عهده من بود اما کارهای دیگر چون آوردن گریمور و دوخت لباس و دکور انتخاب بازیگر به عهده ایشان بود. هدف مان این بود که قضیه یخ نکند و لوث نشود.
می خواستم منا در این مجموعه اتفاق بیفتد. روزها این جا می نشستم تا ببینم چگونه اجرا می شود. موسیقی و دکور ما بر اساس همین پلاتو طراحی شد. البته پلاتوی همایون بود اما وقت ها پر شده بود. همیشه دلهره داشتم که آیا طرح اول خوب از کار در می آید و حق مطلب را ادا می کنیم یا نه ! در نمایش استاد بیضایی (نوشته ی ایشان) هم این دلهره را داشتم…
خیلی اتود زدیم اما تا آهن نخریدیم و نصبش نکردیم خیالم راحت نشد. تا شب اجرا فکر نمی کردم استقبال شود. برای خودم خیلی شگفت آور بود که در کرمان چنین برخوردی با پرفورمنس شود .
حسام اسدی شکاری: من از سال 80 وارد کار تئاتر شدم و در همین مدت کارهای کودک و پرفورمنس با گروه آقایان قلی پور،شریفی و شهدادی انجام داده ام. در رقصنده باد با پوریای قلی پور و آرزوی زبان بسته همکاری داشتم.اما پرفورمنس منا اولین کار مشترک کارگردانی من با آقای میرحسینی بود.
درباره پرفورمنس مطالعاتی داشتم. پایان نامه خواهرم که دکترای شهرسازی دارد درباره فضاهای پرفورمنس بود، از همان زمان در ذهنم بود. اخیرا پرفورمنس شهدای غواص و کار آب را در تهران دیدم… خیلی علاقه داشتم ایده منا بصورت پرفورمنس در کرمان اجرا شود.
ایمان داشتم این کار که موضوع روز ایران و جهان اسلام است استقبال می شود. ما می خواستیم این حس را ملموس کنیم و مردم بدانند که وفات یافتگان و خانواده ی آنان چه دردی کشیدند.